1.23. Thuèc thang

Thuèc thang ®­îc cÊu t¹o tõ c¸c vÞ thuèc ®· qua chÕ biÕn vµ phèi ngò theo ph­¬ng ph¸p cña y häc cæ truyÒn, bao gåm 2 d¹ng: Thuèc s¾c vµ  ng©m r­îu. Víi d¹ng s¾c, th­êng ®­îc bµo chÕ b»ng c¸ch  ®un s«i víi  n­íc s¹ch;  d¹ng r­îu, th­êng  ®­îc ng©m víi  ethanol 30 - 40 ®é, trong thêi gian dµi.

§Æc ®iÓm cña thuèc thang.

Lµ d¹ng thuèc rÊt th«ng dông, ®­îc dïng réng r·i ®Ó phßng vµ ®iÒu trÞ nhiÒu chøng bÖnh kh¸c nhau, ®èi víi c¸c løa tuæi, c¸c  mïa trong n¨m.

DÔ gia gi¶m theo triÖu chøng cña bÖnh, do ®ã th­êng cho hiÖu qu¶ cao trong ®iÒu trÞ.

§­îc hÊp thu nhanh qua ®­êng tiªu ho¸. Tuy vËy thuèc thang th­êng dïng cho c¸ thÓ, bëi vËy, còng gÆp khã kh¨n nhÊt ®Þnh trong bµo chÕ.

CÊu t¹o.

Víi thuèc thang dïng ®Ó uèng th­êng ®­îc cÊu t¹o theo nguyªn lý cña y häc cæ truyÒn; mçi thang thuèc ph¶i cã ®ñ c¸c thµnh phÇn: Qu©n ,ThÇn, T¸, Sø ,víi c¸c c«ng n¨ng chñ trÞ, c¸ch dïng cô thÓ cña nã (cæ ph­¬ng ,t©n ph­¬ng).

§«i khi, nh÷ng ph­¬ng thuèc gia truyÒn, hoÆc c¸c ph­¬ng thuèc trong d©n gian, còng kh«ng hoµn toµn theo nguyªn t¾c ®ã. Nh­ng ph¶i ®¶m b¶o tÝnh an toµn vµ hiÖu qu¶ cao trong ®iÒu trÞ cho ng­êi bÖnh.

LiÒu l­îng cña thuèc thang.

Sè vÞ trong thang, nhiÒu hay Ýt tuú theo tõng thang, khèi l­îng cña tõng vÞ trong thang tuú theo tuæi, theo t×nh tr¹ng cña ng­êi bÖnh (nÕu lµ cæ ph­¬ng th­êng ®­îc gi÷ nguyªn sè vÞ vµ khèi l­îng). Tuy nhiªn , trong nh÷ng ®iÒu kiÖn cô thÓ cã thÓ thay ®æi cho phï hîp. §èi víi c¸c vÞ thuèc cã tÝnh ®éc, liÒu l­îng ph¶i thùc hiÖn theo ®óng víi quy ®Þnh cña D­îc ®iÓn ViÖt Nam.

Yªu cÇu chÊt l­îng

C¸c vÞ thuèc tr­íc khi lµm thang ph¶i ®¹t yªu cÇu chÊt l­îng qui ®Þnh trong tõng chuyªn luËn riªng.

§é ®ång ®Òu khèi l­îng:  C¸c vÞ thuèc trong thang ph¶i ®¹t yªu cÇu PhÐp thö ®é ®ång ®Òu khèi l­îng cña Thuèc hoµn( Phô lôc 1.11. B¶ng 1.11.3).

§é nhiÔm khuÈn: Thuèc thang ph¶i ®¹t yªu cÇu vÒ ®é nhiÔm khuÈn ( Phô lôc 13.6)

Dông cô ®Ó s¾c thuèc.

Dông cô ®Ó s¾c thuèc rÊt ®a d¹ng, cã thÓ dïng siªu ®Êt, hoÆc dông cô b»ng thÐp kh«ng gØ; kh«ng dïng c¸c dông cô b»ng gang, ®ång, s¾t. HiÖn nay cã nhiÒu lo¹i dông cô s¾c thuèc ®­îc ®un nãng b»ng ®iÖn, cÇn chó ý theo dâi ®Ó tr¸nh ¶nh h­ëng ®Õn chÊt l­îng cña thuèc.

N­íc dïng ®Ó s¾c thuèc.

N­íc dïng ®Ó s¾c thuèc ph¶i lµ n­íc s¹ch, dïng ®Ó uèng ®­îc: N­íc m¸y, n­íc giÕng , n­íc m­a. L­îng n­íc ®­a vµo mçi thang cÇn võa ®ñ, ®Ó ho¹t chÊt cã thÓ chiÕt xuÊt ®­îc. Tuú theo dung tÝch cña dông cô s¾c, møc n­íc th­êng cao h¬n mÆt tho¸ng cña thuèc kho¶ng 2cm.

NhiÖt ®é vµ thêi gian s¾c thuèc.

NhiÖt ®é vµ thêi gian s¾c thuèc phô thuéc vµo tÝnh chÊt cña thang thuèc.

NÕu thang thuèc lÊy khÝ (chÊt bay h¬i), trong thµnh phÇn chøa tinh dÇu, vµ c¸c chÊt bay h¬i, lµ chÝnh: thuèc gi¶i biÓu, thuèc «n trung..., lóc ®Çu, th­êng dïng löa to (vò ho¶), ®Ó nhanh chãng n©ng nhiÖt ®é cña thuèc ®Õn s«i, sau ®ã gi¶m ®é löa, duy tr× ë 70 - 80⁰ trong thêi gian 10- 15 phót. NÕu thang thuèc lÊy vÞ lµ chÝnh (thuèc bæ, thuèc thanh nhiÖt...) , cã thÓ ®un s«i 1-2 giê. Tuy nhiªn trªn thùc tÕ, trong mét thang thuèc, th­êng bao gåm c¶ vÞ thuèc lÊy khÝ vµ lÊy vÞ; do ®ã trong qu¸ tr×nh s¾c thuèc cÇn chó ý duy tr× nhiÖt ®é vµ thêi gian thÝch hîp

Nhiªn liÖu dïng s¾c thuèc.

Nhiªn liÖu s¾c thuèc rÊt ®a d¹ng; cã thÓ dïng cñi, r¬m, r¹..., song tr¸nh dïng cñi, khi ch¸y cho chÊt ®éc, hoÆc cã mïi khã chÞu; cã thÓ dïng than, khi ®· ch¸y hång ®Ó tr¸nh mïi khÝ than; hiÖn nay cßn dïng ®iÖn, dïng khÝ ®èt. CÇn chó ý r»ng, víi nguån nhiªn liÖu kh¸c nhau, th× nhiÖt l­îng cung cÊp sÏ kh¸c nhau; do ®ã thêi gian s¾c thuèc nªn tÝnh tõ lóc s«i. Vµ cÇn theo dâi ®Ó tr¸nh bÞ ch¸y.

 

C¸ch uèng thuèc.

Tuú theo tÝnh chÊt cña bÖnh vµ tÝnh chÊt cña thang thuèc mµ c¸ch uèng thuèc cã kh¸c nhau. C¸c bÖnh thuéc thÓ hµn: c¶m m¹o phong hµn, tróng hµn...tÝnh chÊt cña thang thuèc th­êng «n , nhiÖt, cÇn uèng khi cßn nãng. C¸c bÖnh thÓ nhiÖt,  tÝnh chÊt cña thang thuèc th­êng hµn, l­¬ng, th­êng uèng nguéi.

C¸c thang thuèc mang tÝnh chÊt t¶ (t¶ h¹, thanh nhiÖt...), th­êng uèng lóc ®ãi; tuy nhiªn nÕu ®ãi qu¸ dÔ cån cµo, buån n«n; do ®ã cÇn ¨n mét chót Ýt ®Ó tr¸nh cån ruét.

C¸c thang thuèc mang tÝnh chÊt bæ (bæ khÝ, huyÕt, ©m, d­¬ng), th­êng uèng sau khi ¨n 1,5 giê- 2 giê.

 

Kiªng kÞ khi dïng thuèc thang.

Khi dïng thuèc thang, còng kiªng kÞ theo nguyªn t¾c chung cña y häc cæ truyÒn. NÕu uèng thuèc mang tÝnh «n nhiÖt, cÇn kiªng c¸c thøc ¨n sèng l¹nh: èc, rau giÒn... NÕu uèng thuèc mang tÝnh hµn l­¬ng, cÇn kiªng c¸c thøc ¨n cay nãng vµ kÝch thÝch; ít, r­îu, h¹t tiªu...Mét sè vÞ thuèc kiªng ®Æc biÖt: miÕt gi¸p kÞ rau giÒn, hµnh kÞ mËt ong, kinh giíi kÞ thÞt gµ...Ngoµi ra cÇn chó ý ®Õn mét sè thang thuèc cã c¸c vÞ cã tÝnh ®éc, ph¶i kiªng cho phô n÷ cã thai, hoÆc sau khi ®Î; hoÆc trÎ em d­íi 15 tuæi: phô tö chÕ, quÕ chi, cµ ®éc d­îc...

L­u ý khi dïng thuèc thang           

§Ó ph¸t huy ®­îc hiÖu qu¶ cña thuèc thang, ng­êi ghi ®¬n, cÇn  chó ý:

- Kh«ng ghi c¸c vÞ thuèc mang tÝnh chÊt t­¬ng kÞ .

- Ghi c¸c vÞ thuèc cÇn s¾c sau, ®Ó ng­êi c©n thuèc cã thÓ ®Ó riªng.

- §Ó cã thÓ phèi hîp hµi hoµ gi÷a c¸c lÇn s¾c thuèc: lÇn 1, ®un s«i (kÓ tõ lóc s«i) 20- 30 phót; lÇn 2, ®un s«i 40 phót ®Õn 1 giê; lÇn 3, ®un s«i 1giê. DÞch thuèc s¾c cña mçi lÇn, lÊy kho¶ng 1 b¸t (100ml). Cã thÓ uèng riªng tõng lÇn; hoÆc uèng riªng n­íc thø nhÊt, n­íc 2, 3 trén ®Òu chia ®«i, uèng 2 lÇn n÷a; hoÆc trén ®Òu c¶ 3 lÇn s¾c, råi chia 3 lÇn uèng.